Nét đặc sắc trong nghệ thuật hát đúm ở Thái Bình

Làn điệu hát ví nói là điệu cơ bản nhất của hát đúm. Nhưng trong hát đúm ở Thái Bình, có cả hát đò đưa, trống quân, sa mạc v.v…Điều đó chứng tỏ hát đúm ở Thái Bình có sự tiếp thu dân ca của các tỉnh bản để làm phong phú, đa dạng cho mình. Tuy nhiên, hát đúm ỏ Thái Bình vẫn có đặc tính riêng, sắc thái riêng, cả về nội dung bài ca và hình thức âm nhạc.

• 1

   Hát Vặt

  Là hình thức hát lẻ, hát tự do không theo một trình tự nội dung nào. Lúc chăn trâu cắt cỏ, lúc tát nước, đắp bờ hay cầy ruộng, người ta dừng tay một lát để cảm hứng nẩy ra câu hát:

  Hò …ớ..ớ.. hò

  Hỡi cô xách đôi (mà) quang (ớ) mây

  Có thiếu đòn gánh, sang đây (chứ) anh đẽo giùm

  Hỡi cô đội nón (mà) ba (ơ) tầm

  Hữu duyên hay đã cầm nhầm duyên ai (ơ…hò)…

  Thật không ngờ, vài cô gái làng đang làm ruộng cũng cất tiếng hát đáp lại:

  Hò …ơ…hò

  Anh kia cầy cánh (mà) ruộng (ơ) sâu

  Luống cầy đã thẳng, con trâu lại thuần (ơ..hò)

  Nông sâu đã biết (mà) nhau (ơ) rồi

  Lẽ nào kẻ đứng người ngồi (đi) ngoảnh đi (ơ hò)…

  Cứ như thế, họ vừa hát với nhau, công việc thêm nhịp nhàng, vui vẻ.

  Dẫn một số lời:

  Hỡi cô vắt vẻo bên vai

  Nắng mưa cô mượn nón ai che đầu\

  Cò vàng cò trắng thì thăm

  Xin cô chớ chuốc cò quăm về nhà

  Chàng đi ngơ ngẩn cành dâu

  Chàng về giàn bí giàn bầu xôn xao

  Cô kia đi quãng đê vòng

  Áo bay quấn quýt tà trong vạt ngoài

  Biết nhau mà bỏ nhau ư

  Sao xưa anh nói ngọt như là đường

  Đêm qua ngỏ cửa chờ anh

  Đêm nay nước mắt long lanh hai hàng

  Đêm qua chung dây chung gầu

  Hôm nay chung nhớ chung sầu ai ơi

• 2

  Hát đám

  Là hình thức hát tập thể, thường xuất hiện trong những dịp hội hè, đầu xuân, Tết Nguyên Đán hằng năm. Trai gái làng nhân dịp thư nhàn, gặp gỡ và hát với nhau. Nhưng cũng có năm, trai gái làng trên xã dưới, cùng đến dự hội hát giao duyên với nhau. Hát đám có thể chia làm ba chặng: hát chào, hát tỏ tình, hát tiễn chào.

  + Hát chào, hát khách, hát đố là những câu hát ngắn mở đầu cuộc hát, tự giới thiệu mình với bạn hoặc gợi mời bạn hát. ở chặng này, dẫn một số bài hát mang không khí hồ hởi vui tươi.

  

  Một đàn cò trắng bay qua

  Có nghe ta hát những lời này không?

  Hát câu đẹp cốm đẹp hồng

  Hát câu nên vợ nên chồng cò ơi

  Một con cò trắng bay qua

  Thấy đám hát đúm muốn sa xuống chào

  Cò ơi cò ở phương nào

  Xuống đây chúng thị hát trao câu này.

  Xuống đây ăn miếng giầu cay

  Ăn rồi nghe hát cả ngày lẫn đêm

  Có hát thì cất tiếng lên

  Đừng như con sáo đậu trên cành đào\

  Hát lên một câu nghe nào

  Hay còn giữ lá làm cao cho mình

  Em là con gái làng La

  Mỗi câu em hát là ba miếng giầu

  Không giầu em chẳng hát đâu

  Có giầu em hát vài câu cho tình

  + Hát tỏ tình, giao duyên nguyện ước là phần hát dài hơn cả. Nó chứa đựng nhiều nội dung xã hội, gia cảnh, bản thân… Đây là lúc trai, gái đã hiểu nhau hơn, hứa hẹn với nhau cùng xây đắp tình yêu đôi lứa. Tấm lòng chân thật, thủy chung của các chàng trai, cô gái được thêu dệt bằng hình tượng ví von, so sánh.

  Dẫn một số lời:

  Thấy em giữa đám hội làng

  Ước gì thành nghĩa đá vàng em ơi.

  Mỗi người một chốn một nơi

  Ngồi vào đám hát một lời đưa duyên

  Lời chung như lái với thuyền

  Tình chung sánh tựa thuyền quyên anh hùng

  Gặp đây xin hỏi câu này

  Nước mưa trong vại còn đầy hay vơi?

  Bấy lâu vắng hạt mưa rơi

  Bấy lâu vắng tiếng vắng lời chào nhau

  Bao giờ gió đưa hương cau

  Để cho em hái lá giầu em đưa

  Ví chăng phận đẹp duyên ưa

  Thì xin hôn sớm đừng thưa tiếng chào

  Nghe câu anh hát cũng say

  Nghe giọng anh hát cũng say lòng nàng

  Có giăng bạc, có hạn làng

  Có đây có đấy thiếp chàng chứng cho.

  Nên duyên dìu nhau xuống đò

  Tay chèo tay lái chung lo từ rầy

  Đôi bên vui mẹ vui thầy

  Vui bè vui bạn vui dây vui diều

  Giăng  thanh gió mát dập dìu

  Thủy chung là chữ chắt chiu bên lòng

  + Hát tiễn chào là những câu hát kết thúc của đám hát. Sau cuộc hát, dù là ngày hay đêm, những thành viên của cuộc hát, thường hát vài câu ngắn ngủi để chia tay nhau, gây ấn tượng để mỗi người ghi nhớ hơn lời hẹn ước của mình. Có những câu, những bài trong câu hát tiễn chào, như lời thề vàng đá.

  Bây giờ giăng đã xế tà

  Chia tay chẳng dứt lời ta lời mình.

  Nàng về hương lại để đây

  Anh ấp vào chiếc áo này nàng ơi.

  Nàng về đường cái chia đôi

  Anh còn đứng lại một thôi chưa về

  Nàng về ta chẳng muốn về

  Ngẩn ngơ mà tưởng lời thề trăm năm

  Nàng về nước mắt đằm đằm

  Anh về sở chiếc chiếu nằm mà thương

  Anh về em đưa miếng giầu

  Miếng thương miếng nhớ miếng sầu em ơi

  Miềng giầu là miếng giầu đời

  Quệt vôi em quệt cả lời trăm năm

  Nàng về ta gửi cái khăn

  Phòng khi mưa rét làm chăn đắp ngoài

  Mai ngày lên bắc xuống đoài

  Cầm khăn nàng có nhớ ai không nàng