Bệnh thương hàn: Biểu hiện, triệu chứng bệnh

Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, thương hàn là chứng bệnh đường tiêu hóa do nhiễm vi trùng Salmonella enterica serovar Typhi. Bệnh hiểm nghèo này dễ lan khi vi trùng trong phân người bị bệnh nhiễm vào thức ăn hay thức uống và truyền sang người khác.

Khi theo thức ăn vào ruột, vi trùng này châm xuyên vào thành ruột và bị gộp bởi đại thực bào. Salmonella typhi lúc đó thay đổi cấu trúc để vô hiệu hóa tác động của đại thực bào nên không bị hủy diệt. Với cấu trúc mới S. typhi cũng không bị bạch cầu hạt gây hại, bổ thể và đáp ứng miễn dịch. Vi trùng sau đó theo lan tỏa theo hệ thống bạch huyết trong khi vẫn nằm gom trong đại thực bào. Từ đó chúng xâm nhập hệ thống lưới nội mô và sau đó là hầu khắp các cơ quan trong cơ thể. Salmonella enterica là vi trùng trực khuẩn Gram âm, di chuyển nhờ tiêm mao, tăng trưởng nhanh nhất ở nhiệt độ 37 °C, nhiệt độ cơ thể.

Mầm bệnh thương hàn

Trực khuẩn Salmonella xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng và hầu hết là bởi thức ăn, sữa, nước uống... nhiễm khuẩn. Sau khi xuyên qua hàng rào axit dạ dày, trực khuẩn di động về phía ruột non và sinh sản ở đó, tiếp tục chui qua niêm mạc vào thành ruột và đi vào máu. Trực khuẩn sẽ được chuyên chở bởi những tế bào bạch cầu ở gan, lách và tủy xương. Khi đó trực khuẩn sẽ sinh sôi, nảy nở trong những tế bào này và quay lại dòng máu, tiếp tục xâm nhập vào túi mật, hệ thống ống mật và các tế bào, mô lympho trong ruột. Tại đây, chúng sinh sôi, nảy nở với số lượng lớn.

Những bệnh nhân bị bệnh thương hàn cấp tính có thể là nguồn lây bệnh  ra môi trường nước xung quanh qua phân. Trong giai đoạn cấp, các chất thải (phân) người bệnh có nồng độ vi khuẩn rất cao.

Nguyên nhân gây bệnh thương hàn

Tác nhân gây bệnh thương hàn là Salmonella typhi - một trực khuẩn gram âm, di chuyển nhờ tiêm mao, tăng trưởng nhanh nhất ở nhiệt độ 37 độ C - nhiệt độ cơ thể.

Bệnh lây lan khi trực khuẩn trong phân người bị bệnh nhiễm vào thức ăn hay thức uống và truyền sang người khác. Bệnh thương hàn có thời gian ủ bệnh từ 5-14 ngày. Sau khi theo thức ăn vào đường tiêu hóa, trực khuẩn xuyên vào thành ruột và bị thực bào bởi đại thực bào. Salmonella typhi lúc đó thay đổi cấu trúc của nó để chống lại sự phá hủy và cho phép chúng tồn tại bên trong đại thực bào. Do đó, trực khuẩn chống lại được sự gây hại của bạch cầu hạt, bổ thể và đáp ứng miễn dịch. Sau đó, trực khuẩn dù vẫn nằm trong đại thực bào nhưng có thể lan tỏa theo hệ thống bạch huyết. Từ đây chúng xâm nhập hệ thống lưới nội mô và hầu hết các cơ quan trong cơ thể.

Trực khuẩn vào máu gây nhiễm khuẩn huyết rồi nhiễm khuẩn khu trú chủ yếu ở hạch lympho của ruột non, khiến các mảng Payer viêm và có thể bị loét nặng, nhất là sau 3 tuần bị bệnh. Ngoài ra, vi khuẩn có thể đến phổi, túi mật, thận và hệ thần kinh trung ương.

Những biểu hiện của bệnh thương hàn

Bệnh thương hàn có đặc trưng là sốt liên tục, sốt cao lên đến 40 độ C, vã nhiều mồ hôi, viêm dạ dày ruột và tiêu chảy. Hiếm gặp hơn là xuất hiện ban dát sần, chấm màu đỏ hoặc hồng. Trường hợp điển hình, diễn tiến của bệnh thương hàn không được điều trị được chia làm 4 giai đoạn riêng rẽ, mỗi giai đoạn kéo dài khoảng 1 tuần:

- Tuần đầu tiên: có sự gia tăng nhiệt độ từ từ tương ứng với chậm nhịp tim, khó chịu, nhức đầu và ho. Chảy máu mũi (chảy máu cam) ở 25% các trường hợp và có thể có đau bụng. Giảm bạch cầu, giảm bạch cầu ưa axit tương quan với tăng bạch cầu lympho, nuôi cấy máu tìm thấy Salmonella typhi hay paratyphi.

- Sang tuần thứ 2: Bệnh nhân nằm liệt giường với sốt cao dạng cao nguyên quanh mức 40 độ C và nhịp tim chậm (tình trạng mạch nhiệt phân ly). Bệnh nhân luôn có mê sảng, li bì nhưng thỉnh thoảng bị kích thích. Do mê sảng làm cho bệnh thương hàn có biệt danh là "sốt thần kinh". Chấm ban hồng xuất hiện ở phần thấp của ngực và bụng ở khoảng 1/3 bệnh nhân.

Khám thực thể: Bụng trướng căng và đau ở 1/4 dưới phải, có thể nghe được tiếng sôi bụng. Tiêu chảy có thể xảy ra trong giai đoạn này, đi tiêu 6-8 lần/ngày, phân màu xanh lục, mùi đặc trưng, nhiều trường hợp lại gặp táo bón. Gan và lách to, mềm và xét nghiệm thấy men transaminase tăng. Phản ứng Widal dương tính rõ với kháng thể kháng O và kháng H. Nuôi cấy máu thỉnh thoảng vẫn dương tính trong giai đoạn này.

- Tuần thứ 3: Một số biến chứng có thể xảy ra như xuất huyết tiêu hóa do chảy máu từ mảng Peyer, có thể rất trầm trọng nhưng thường không gây tử vong; thủng ruột non ở đoạn xa hồi tràng, đây là biến chứng rất nặng và thường gây tử vong, nó có thể xảy ra mà không có triệu chứng cảnh báo cho đến khi nhiễm khuẩn  huyết và viêm phúc mạc lan tỏa; viêm não; gây mủ ở cơ quan khác, viêm túi mật, viêm nội tâm mạc, viêm xương. Trong giai đoạn này, nhiệt độ tiếp tục tăng và rất ít dao động suốt hơn 24 giờ. Mất nước xảy ra sau đó và bệnh nhân mê sảng.

- Cuối tuần thứ 3: Sốt bắt đầu giảm, tiếp tục đến tuần thứ 4 và tuần cuối cùng. Nếu không bị biến chứng, bệnh nhân sẽ khá dần lên sau một giai đoạn từ 7-10 ngày, nhưng bệnh có thể tái phát 2 tuần sau khi đã lui bệnh.

Cần phân biệt thương hàn với các bệnh dạ dày ruột và các bệnh nhiễm khuẩn khác như: lao, viêm nội tâm mạc, bệnh do Brucella, u lympho, sốt Q, đôi khi phải chẩn đoán phân biệt với cả viêm gan vi rút, sốt rét hay bệnh lỵ amip.

Trà Mi

Nên đọc

Bệnh rối loạn sinh tủy

Cách trị sẹo do mụn trứng cá từ tự nhiên

Tại sao nên uống nước hoa quả bằng ống hút?

Công dụng làm thuốc của cây hướng dương

Theo GDVN